رایزن سابق بازرگانی جمهوری اسلامی ایران در آفریقای جنوبی
آفریقای جنوبی کشوری است بزرگ، با بازاری پیشرفته و پویا با حدود 17 میلیون خانوار و تقریباً 60 میلیون نفر جمعیت، متشکل از نژادها و فرهنگ های مختلف با سطوح درآمدی و نیازها و انتظارات متفاوت مصرف کنندگان که در 9 استان این کشور پراکنده شده اند. این کشور عضو گروه 20G بعنوان 20 اقتصاد برتر جهان و همچنین عضو گروه اقتصادهای نوظهور بریکس (BRICS) شامل کشورهای برزیل، هند، روسیه، چین و آفریقای جنوبی می باشد و به عنوان یک هاب تجاری و مرکز صادرات مجدد و دروازه ورود به بخش بزرگی از بازارهای آفریقا و دارای اقتصادی بسیار رقابتی است. اقتصاد آفریقای جنوبی 19٪ کل اقتصاد آفریقا، یک سوم اقتصاد کشورهای جنوب صحرای آفریقا و تقریباً دو سوم تولید ناخالص داخلی (GDP) جامعه توسعه جنوب آفریقا (SADC) را شامل می شود و این امر کشور مذکور را در موقعیت برتری تجاری نسبت به همسایگان قرار می دهد.
بازار خرده فروشی آفریقای جنوبی بوسیله محصولات داخلی و وارداتی تامین می شود و شامل ترکیبی از کسب و کارهای خرده فروشی رسمی و غیررسمی متشکل از فروشگاههای زنجیره‌ای پیشرفته و مدرن خرده فروشی رسمی، مانند وول ورث، چکرز، گیم و پیک ان پی که عمدتاً به مصرف کنندگان با درآمد بالا و متوسط خدمات ارائه می کنند، و فروشگاه های ترکیبی مانند ماکرو، تا فروشگاه های رفاه محله ای مانند اسپار، شاپ رایت و فروشگاههای خرده فروشی کوچک و متوسط غیررسمی اسپازا که محصولات غذایی و خواربار را در شهرستان‌ها، حاشیه شهرها و جوامع فقیرتر به مصرف کنندگان کم درآمد می‌فروشند، می باشد. اگر چه تعریف خرده فروشی غیررسمی در متون دانشگاهی و بین سازمان ها متفاوت است، اما اساساً شامل مشاغل کوچک و ثبت نشده ای است که به عنوان فروشندگان خیابانی و یا کسب وکارهای خانگی که در مکان‌های مسکونی ایجاد می‌شوند معمولاً فاقد مجوزهای تجاری و مجوزهای بهره برداری و رویه های حسابداری هستند و مالیات بر ارزش افزوده نیز پرداخت نمی کنند و اغلب به آنها فروشگاههای اسپازا یا تاک می‌گویند.
بر اساس گزارش انجمن مراکز خرید آفریقای جنوبی، این کشور با بیش از 2000 مرکز خرید و حدود 24 میلیون متر مربع فضای فروشگاهی خرده فروشی رسمی، ششمین کشور دنیا از نظر تعداد مراکز خرید و بیستمین بازار خرده فروشی بزرگ در جهان است و جزء کشورهای با سرانه بسیار بالای فضای فروشگاهی است و با توجه به سلطه سوپرمارکت ها و هایپرمارکت های زنجیره ای بزرگ خرده فروشی و ساختار پیشرفته بازار، فروشگاههای زنجیره ای سهم 80 درصدی را در شبکه توزیع و فروش این کشور دارند. با در نظر گرفتن بازار بسیار رقابتی آفریقای جنوبی و با توجه به فرهنگ خرید مردم، برندهای مختلف فروشگاههای زنجیره ای همه نوع کالا، شامل کالا های مصرفی و کالا های بادوام مانند مواد غذایی، لوازم منزل، مواد شوینده و بهداشتی، لوازم التحریر، پوشاک، میوه و سبزیجات و …. را عرضه می کنند.
فروشگاههای زنجیره ای دارای شبکه ای از تامین کنندگان هستند و فروش به این فروشگاهها در آفریقای جنوبی مانند اکثر کشورهای دنیا به صورت امانی میباشد. به اینصورت که فروشگاه ۳۰ تا ۴۵ روز پس از تحویل کال،ا اقدام به تسویه حساب می نماید. درمقایسه با بازار ایران می توان اظهار داشت گرچه نوع بسته بندی و خدمات پس از فروش در آفریقای جنوبی تا حدودی نسبت به ایران متفاوت و توسعه یافته تر است، اما تشابه تقاضای بسیار زیادی بین دو بازار در اغلب بخش ها مثل مواد غذایی، پوشاک، کفش، مبلمان و لوازم منزل و مصالح ساختمانی وجود دارد.
خرده فروشی آنلاین هم سبک جدیدی از خرده فروشی است که هم در بین فروشگاههای زنجیره ای و هم فروشگاههای سنتی رایج و رو به رشد می باشد. در حالی که بر اساس آمارهای موجود در سال 2018 خرده فروشی آنلاین حدود 1.4 درصد کل فروش را شامل می شده ولی با توجه به افزایش دسترسی به اینترنت و صرفه جویی در زمان و هزینه ها و تحویل رایگان درب منزل و همچنین رعایت پروتکلهای بهداشتی در دوران کرونا، در سال 2020 سهم فروش آنلاین با افزایش دوبرابری به 2.8 درصد رسیده و پیش بینی شده در سال 2021 به 4.2 درصد افزایش یابد.
با توجه به توزيع ناهماهنگ ثروت و در آمد و نيز تقسيم نامتعادل فرصت هاي شغلي، رفتار مصرف کنندگان که عمدتا تابعی از میزان در آمد آنها می باشد بسیار متفاوت است. از طرفی کالا های با کیفیت پایین مشتریان خاص خود را دارد و از طرف دیگر طبقات درآمدی بالا و متوسط جامعه دنبال خرید کالا های مرغوب می باشند و به برند و خدمات پس از فروش کالا های با دوام اهمیت بسیارزیادی قائل هستند. طبقات با در آمد بالا عمدتا سفید پوست ها و سیاه پوستانی هستند که اخیرا قدرت خرید شان افزایش یافته است.
این کشور به عنوان یک هاب تجاری و مرکز صادرات مجدد و دروازه ورود به بخش بزرگی از بازارهای آفریقا، (از جمله دسترسی به 14 کشور عضو SADC با جمعیتی بالغ بر 300 میلیون نفر از طریق حمل و نقل زمینی و ریلی) دارای موقعيت جغرافيايي ممتاز و از اهمیت استراتژیک بسیار برخوردار می باشد. با توجه به دارا بودن بخش‌های اقتصادی، مالی پیشرفته و زیرساختهای لجستیکی مدرن برای توزیع موثر کالا، 53 درصد تجارت منطقه جامعه توسعه جنوب آفریقا در سال 2019، ریشه در آفریقای جنوبی داشته، که نشان از وابستگی کشورهای منطقه به بازار و بنادر و راهها و مسیرهای حمل و نقلی آفریقای جنوبی است و فروشگاههای زنجیره ای این کشور نیز با استفاده از این موقعیت، شبکه توزیع خود را در بسیاری از کشورهای آفریقایی گسترش داده اند.
در مجموع اگر چه کسب و کارهای خرده فروشی در ایران عمدتا بصورت سنتی می باشند و مراکز خرید و فروشگاههای زنجیره ای نوپا هستند ولی رشد سریع اینگونه کسب و کارها و استقبال مصرف کنندگان از اینگونه فروشگاهها حاکی از تغییر فرهگ خرید مردم و افزایش سهم اینگونه کسب و کارها در بازار خرده فروشی کشور بوده و با عنایت به تجربه موفق سایر کشورها در این حوزه و نقش اینگونه کسب و کارها در آینده بازار و مزایای مختلف بر شمرده شده، به نظر می رسد می بایست با استفاده از تجربه موفق سایر کشورها تلاش شود ضمن فرهنگ سازی و بومی سازی و معرفی و ترویج اینگونه کسب و کارها، زیرساخت های حقوقی و قانونی لازم نیز برای توسعه فعالیت اینگونه کسب و کارها فراهم گردد.
