نقشه راه صنعت خودرو آفریقای جنوبی، درسهایی برای ایران

دکتر سید مهرداد سیادت نسب

رایزن سابق بازرگانی جمهوری اسلامی ایران در آفریقای جنوبی

صنعت خودرو بدلیل نقش آن در اقتصاد و اشتغال و ارتباط آن با بیش از 60 صنعت وابسته پایین دستی، یکی از برنامه های راهبردی وزیر صنعت در دولت سیزدهم بوده و در برنامه ارائه شده ضمن تلاش برای رفع موانع و چالشها و فعالسازی ظرفیت های خالی در این صنعت، تولید بیش از یک میلیون و ششصدهزار دستگاه خودرو توسط خودروسازان در کنار ارتقاء کیفیت و افزایش رقابت پذیری در سال آینده و توسعه صادرات آن هدفگذاری شده است. با عنایت به اینکه آفریقای جنوبی بزرگترین خودروساز در قاره آفریقا و بیست و دومین خودرو ساز دنیا در سال 2020 بوده تجربه این کشور در صنعت خودروسازی می تواند حاوی درسهای مفیدی برای صنعت خودرو کشورمان باشد.

اهمیت صنعت خودرو در آفریقای جنوبی

صنعت خودروی آفریقای جنوبی یک صنعت صادرات محور و رقابتی است و این کشور در سال 2019 با تولید 632 هزار دستگاه خودرو رتبه بیست و دوم جهان را به ‌دست آورده که در سال 2020 بدلیل تاثیرات شدید کوید 19 به 450 هزار دستگاه کاهش یافته است. در عین حال صنعت خودرو بعنوان بزرگترین و مهمترین صنعت در اقتصاد آفریقای جنوبی در سال 2019 سهم 6.9 درصدی را در تولید ناخالص داخلی کشور داشته که در سال 2020 به 4.9 درصد کاهش یافته و 18.7 درصد تولیدات صنعتی و 14 درصد کل صادرات آفریقای جنوبی را شامل میشود.

صنعت خودرو آفریقای جنوبی در یک نگاه (ارقام: میلیارد دلار)

نگاه دولت آفریقای جنوبی به صنعت خودرو

دولت آفریقای جنوبی صنعت خودروسازی را بعنوان یک صنعت کلیدی در رشد اقتصادی خود مد نظر قرارداده و بسیاری از شرکت های بزرگ جهانی از قبیل بنز، بی ام و، فولکس واگن، نیسان، تویوتا، فورد و ایسوزو از آفریقای جنوبی در جهت تولید قطعات و مونتاژ خودرو برای مصرف در داخل و بازارهای بین المللی بهره می برند و 430 شرکت قطعه ساز نیز در بازار این کشور فعال می باشند. با توجه به اینکه افزایش تقاضا در بازار داخل به تنهایی نمی‌تواند رشد پایدار اشتغال در این بخش را جوابگو باشد، برنامه رشد صادرات 2 تا 3 درصد برای تضمین اشتغال و جذب مدل جدیدی از سرمایه‌گذاری یا افزایش صادرات واحدهای موجود پیش‌بینی شده و در حال اجراست و بر همین اساس تولید 4/1 میلیون خودرو تا سال 2035 هدفگذاری شده است. همچنین قرار است میزان داخلی سازی این صنعت از 40 درصد فعلی تا سال 2035 به 60 درصد افزایش یابد و اشتغال مستقیم این بخش نیز از 110 هزار نفر فعلی به دو برابر یعنی 220 هزار نفر در سال 2035 برسد.

نقش صنعت خودرو در صادرات آفریقای جنوبی

بر اساس آمارهای انجمن صنعت خودرو آفریقای جنوبی این کشور در سال 2019 حدود 14 میلیارد دلار صادرات و 12 میلیارد دلار واردات خودرو و قطعات داشته در حالیکه در سال 2020 بدلیل اثرات کرونا بر بازار خودرو صادرات به حدود 10.7 میلیارد دلار و واردات به حدود 7.8 میلیارد دلار کاهش یافته است. این در حالی است که کشورمان در سال 1399 حدود 992 هزار دستگاه خودرو تولید نموده اما بر اساس آمارهای گمرک ج.ا. ایران در هفت ماهه سالجاری حدود 80 میلیون دلار صادرات خودرو و قطعات داشته ایم و در سالهای گذشته بطور متوسط حدود 200 میلیون دلار در این بخش صادرات داشته ایم. بعبارتی آفریقای جنوبی در سال 2019 حدود 70 برابر ایران صادرات خودرو و قطعات داشته، که حاکی از تفاوت سطح کیفیت و رقابت پذیری صنعت خودرو دو کشور در بازارهای جهانی است.

نکته مهم در ارتباط با صادرات خودروی آفریقای جنوبی مربوط به صادرات بدون تعرفه به 28 کشور منطقه اتحادیه اروپا و موافقت‌نامه تجارت آزاد با 15 کشور عضو اتحادیه سادک
(Southern African Development Community) و همچنین موافقتنامه آگوا با آمریکا
(African Growth and Opportunity Act) که موجب تسهیل و کمک به توسعه صادرات کالاهای مختلف و از جمله خودرو شده است. بر همین اساس آفریقای جنوبی در سال 2020 به 151 مقصد دنیا خودرو صادر کرده که انگلیس، آلمان، ژاپن، آمریکا، فرانسه، ایتالیا، بلژیک، هلند و استرالیا مهمترین بازارهای صادراتی آفریقای جنوبی از نظر صادرات خودرو در سال 2020 بوده‌اند.

اساس صنعت خودرو آفریقای جنوبی بر مبنای ارتباط بین واردات و تولید داخل است و این سیاست تجاری تولیدکنندگان داخلی را به افزایش صادرات برای به‌دست آوردن صرفه اقتصادی در مقیاس و ایجاد فضای رقابتی در بازار تشویق می‌کند و هدف نهایی آن جلب رضایت مشتری از طریق به‌دست آوردن قدرت انتخاب بین تولیدات داخلی و وارداتی و تنوع گسترده مدل‌های مختلف در محیط بسیار رقابتی از نظر قیمت است.

نقش صنعت خودرو در صادرات آفریقای جنوبی

درسهای صنعت خودرو آفریقای جنوبی برای ایران

با توجه به مطالب فوق، در مجموع صنعت خودرو ایران، صنعتی است با یکسری مزایا و معایب که به ‌دلیل برخورداری از یک فضای بسته تجاری و وجود یک فضای غیر رقابتی از درک بازار جهانی و به تبع آن تغییر در تفکر تولیدی ناتوان بوده است؛ بنابراین نکته مهمی که در این صنعت کمتر به آن پرداخته شده، داشتن یک افق بلند مدت و یا حتی میان مدت تجاری و حضور ناموفق در بازارهای صادراتی است. لذا با توجه به تجربه آفریقای جنوبی در صادرات نیمی از تولیدات خود به 150 بازار دنیا، پیشنهاد می‌شود از یکسو فرصت‌ها و تهدیدهایی را که در پیش روی صنعت خودرو است و از سوی دیگر نقاط قوت و ضعف صنعت خودرو را شناسایی کنیم و در نهایت با استفاده از تجربیات سایر کشورها (از جمله آفریقای جنوبی) جهت‌گیری راهبردی مناسبی را برای این صنعت در چارچوب الزامات ورود به بازارهای جهانی تدوین کنیم.